Giải phóng Dukhovshina-Demidov

Cuộc tấn công đã được ấn định vào ngày 8 tháng 9. Tuy nhiên, khi đi kiểm tra mặt trận, đại tướng pháo binh N. N. Voronov, đại diện Đại bản doanh phát hiện thấy dự trữ đạn pháo của Phương diện quân Kalinin mới chỉ đạt khoảng 50%. Số còn lại phải đến 6 đến 7 ngày mới được chở đến mặt trận. Ngay trong đêm 13 tháng 9. N. N. Voronov đã gọi điện thoại báo cáo tình hình và đề nghị hoãn cuộc tấn công đến khi đạn được tập kết đầy đủ. I. V. Stalin trả lời: "Cộng thêm 6 ngày. Nhưng sau thời hạn đó thì một phút cũng không được". Trong khoảng thời gian từ ngày 7 đến ngày 14 tháng 9 năm 1943, các đơn vị Hồng quân tiếp tục được bổ sung lực lượng và chuẩn bị cho đợt tấn công tiếp theo vào phòng tuyến của quân Đức. Tập đoàn quân xung kích 4 (Liên Xô) được điều động đến khu vực Pushky (???) trên hữu ngạn sông Tây Dvina để trợ lực cho Tập đoàn quân 43. Tập đoàn quân 31 (Phương diện quân Kalinin) được chuyển giao cho Phương diện quân Tây nhưng vẫn có nhiệm vụ tấn công Yartsevo như cũ. Tập đoàn quân không quân 3 được bổ sung 2 sư đoàn máy bay mới.[35] Mật độ pháo binh được nâng lên 145-150 khẩu/km chính diện tấn công. Các lữ đoàn xe tăng 60, 230 và các lữ đoàn cơ giới 46, 47 có 240 xe tăng đã sẵn sàng ở thê đội 2.[36]

9 giờ sáng 14 tháng 9, pháo binh các cỡ và các dàn Katyusha của Phương diện quân Kalinin bắt đầu trút đạn lên các vị trí phòng thủ của Tập đoàn quân xe tăng 3 (Đức). Trận pháo kích kéo dài 1 giờ 15 phút đã làm tan hoang hệ thống lô cốt, hầm hào của quân Đức. Một tù binh Đức thuộc Trung đoàn 481, Sư đoàn bộ binh 35 (Đức) khai: "Chúng tôi đã biết trước rằng quân Nga sẽ tấn công. Nhưng chưa bao giờ tôi thấy hỏa lực pháo binh dày đặc đến như vậy. Hầu hết hệ thống phòng thủ của chúng tôi bị phá hủy. Nhiều người chết và bị thương". Một tù binh khác của Trung đoàn 163, Sư đoàn bộ binh 252 cũng xác nhận: "Đại đội chúng tôi bị tổn thất hơn 40 người sau loạt pháo đầu tiên rất chính xác của quân Nga. Riêng trung đội của tôi đã có hơn 10 người chết".[13] 20 phút trước khi trận pháo kích kết thúc, những quả đạn Katyusha đã "dọn dẹp" nốt những gì còn sót lại trên các tuyến phòng thủ của quân Đức xung quanh Demidov và Dukhovshchina.[36]

10 giờ 15 phút, Tập đoàn quân 43 triển khai tấn công Demidov, Tập đoàn quân 39 tấn công Dukhovshchina. Tập đoàn quân 31 tiến đánh Yartsevo. Trong ngày tấn công đầu tiên, Tập đoàn quân 39 đã tiến sâu từ 4 đến 7 km, Tập đoàn quân 43 cũng đột phá sâu 6 đến 8 km vào đến tuyến phòng ngự thứ hai của quân Đức. Tập đoàn quân 31 cũng nhanh chóng mở rộng cửa đột phá và triển khai tấn công dọc theo đường sắt và đường bộ chạy song song từ Zhugino đi Yartsevo. Ngày 15 tháng 9, các tập đoàn quân 31, 39 và 43 tiếp tục khoét sâu cửa mở lên đến 13 km, giải phóng các thị trấn Skugrevo, Petrishchevo và Grishino. Ngày 18 tháng 9, Tập đoàn quân 39 đánh chiếm Dokhovshchina, đặt cụm phòng thủ của các sư đoàn bộ binh 95 và 129 (Đức) tại Yartsevo vào thế bị hở sườn trái.[37] Ngày 19 tháng 9, Tập đoàn quân 31 đánh chiếm Yartsevo. Trên cánh phải của chiến dịch, Tập đoàn quân 43 đã mở rộng cửa đột phá lên đến 25 km, sâu 27 km. Ngày 22 tháng 9, Tập đoàn quân 43 giải phóng Demidov. Tập đoàn quân xung kích 4 trong vai trò trợ chiến trên cánh phải đã đánh chiếm Velizh và tấn công dọc theo sông Tây Dvina về hướng Vitebsk.[38] Từ ngày 23 tháng 9 đến ngày 2 tháng 10, 3 tập đoàn quân cánh trái của Phương diện quân Kalinin và Tập đoàn quân 31 tiếp tục tấn công về phía Tây, giải phóng hơn 200 làng mạc và thị trấn. Ngày 28 tháng 9, Tập đoàn quân 43 chiếm Ponizovye. Ngày 29 tháng 9, Tập đoàn quân 39 đánh chiếm Rudnya. Ngày 2 tháng 10, Tập đoàn quân 39 tiếp tục chiếm Eliseevka. Tập đoàn quân xung kích 4 đã tiếp cận cửa ngõ Đông Bắc Vitebsk. Chiến dịch kết thúc. Phương diện quân Kalinin đã tiến ra biên giới Belarus. Ngày 20 tháng 10, nó được đổi tên thành Phương diện quân Pribaltic 1.[39]

Hoàn thành Chiến dịch Smolensk

Tại khu vực tác chiến của Phương diện quân Tây, đợt tấn công của Hồng quân bắt đầu chậm hơn Phương diện quân Kalinin một ngày. Sau 2 giờ pháo kích liên tục, 10 giờ sáng ngày 15 tháng 9, toàn bộ 8 tập đoàn quân của Phương diện quân Tây đều đồng loạt tấn công. Trên hướng Tây Bắc, Tập đoàn quân 31 đã đánh chiếm Yartsevo chỉ sau một ngày. Đến ngày 19 tháng 9, tập đoàn quân này đã đánh chiếm một loạt các cứ điểm quan trọng gồm Ribshevo, Berdinsk (???), Lomnosovsk (???), Kuraginsk (???), Pankratovsk (???), phá vỡ vành đai phòng thủ phía Bắc Smolensk của Tập đoàn quân xe tăng 3 (Đức). Ở phía Nam Smolensk, các tập đoàn quân 21, 33 và cận vệ 110 được tăng cường Quân đoàn xe tăng cận vệ 2, Quân đoàn cơ giới 5 và Quân đoàn kỵ binh cận vệ 6 đã mở được một đột phá khẩu rộng hơn 20 cây số và sâu 10 cây số trong ngày tấn công đầu tiên. Ngày 16 tháng 9, quân Đức tổ chức một cuộc phản kích tại khu vực Braklitsy (???) - Pochinok với sự tham gia của 11 pháo tự hành hạng nặng. Đối đầu với Tiểu đoàn xe tăng 216 và Trung đoàn bộ binh 755 (Đức) chỉ có Trung đoàn bộ binh 478 của Sư đoàn bộ binh 332 (Liên Xô). Trung đoàn pháo chống tăng 712 đóng tại làng Nedogovo (???) gần đó đã kéo đến trợ chiến, bắn cháy 3 pháo tự hành của quân Đức và phối hợp với bộ binh diệt hơn 400 lính Đức, đánh lùi cuộc phản kích.[13]

Đến ngày 19 tháng 9, Phương diện quân Tây (Liên Xô) đã mở rộng đột phá khẩu lên đến 250 cây số và sâu hơn 40 cây số, phá vỡ cả ba tuyến phòng ngự của quân Đức ở Bắc và Nam Smolensk. Ngày hôm sau, Bộ Tổng tư lệnh tối cao Liên Xô (STAVKA) ra lệnh cho Phương diện quân Tây phải đánh chiếm Smolensk và Roslavl trước ngày 27 tháng 9. Sau đó, từ ngày 10 đến 12 tháng 10 phải đánh chiếm Orsha và Mogilev. Phương diện quân Kalinin cũng được giao nhiệm vụ giải phóng Vitebsk trước ngày 12 tháng 10.[40]

Ngày 21 tháng 9, Tập đoàn quân cận vệ 10 có Quân đoàn kỵ binh cận vệ 3 và Quân đoàn xe tăng cận vệ 2 mở đường đã vượt sông Sozh, đánh chiếm Lapchyevo (???), phía Nam Smolensk 25 km và vọt tiến tới Krasny. Cùng ngày, Tập đoàn quân 21 có Quân đoàn cơ giới 5 làm tiên phong đã đánh chiếm Braklitsy, bao vây phía Bắc Pochinok. Ngày 22 tháng 9, Tập đoàn quân 49 đánh chiếm nhà ga Stodolishche, cắt đứt giao thông đường sắt giữa Pochinok và Roslavl. Ngày 23 tháng 9, Quân đoàn cơ giới 5 phối hợp với Quân đoàn kỵ binh cận vệ 6 (Tập đoàn quân 33) đánh chiếm Pochinok, một cứ điểm phòng thủ mạnh của Tập đoàn quân 9 (Đức). Cùng ngày, Tập đoàn quân 10 (Liên Xô) sau khi đánh chiếm các cứ điểm Mileevo (???), Ekimovichi, Prigorye đã áp sát phía Đông và phía Nam Roslavl.[19] Chỉ sau một tuần tấn công, các vành đai phòng thủ từ xa của Tập đoàn quân xe tăng 3 (Đức) ở phía Bắc Smolensk và Tập đoàn quân 9 (Đức) ở phía Nam Smolensk đều bị chọc thủng. Ở giữa mặt trận, ngày 23 tháng 9, Tập đoàn quân 5 và Tập đoàn quân 68 (Liên Xô) tấn công dọc theo đường cao tốc Minsk chỉ còn cách ngoại ô phía Tây Smolensk 20 km. Ở phía Nam, Tập đoàn quân 10 cũng áp sát Roslavl. Tướng Kurt von Tippelskirch, tư lệnh Quân đoàn bộ binh 12 trong chiến dịch Smolensk nhận xét:

Ngày 24 tháng 9 năm 1943, các Tập đoàn quân 31, 5 và 68 đồng loạt công kích vào các vị trí phòng thủ lớp trong cùng của Tập đoàn quân 9 (Đức) ở phía Bắc, phía Đông và phía Nam Smolensk. 15 giờ chiều 24 tháng 9, Tập đoàn quân 31 đã vượt sông Dniepr ở phía Tây Smolensk. Tập đoàn quân 68 cũng vượt sông Dniepr ở phía Nam Smolensk và cắt đứt đường sắt Smolensk - Pochinok. Tập đoàn quân 5 và Tập đoàn quân cận vệ 10 (Liên Xô) đột kích thẳng vào ngoại ô phía đông Smolensk. Các trận đánh ác liệt và đẫm máu diễn ra suốt đêm 24 tháng 9 trên các đường phố Smolensk. Quân đội Liên Xô phải dùng công binh phá nổ kết hợp với pháo hạng nặng bắn thẳng để dập tắt từng hỏa điểm của quân Đức bố trí trong các tòa nhà kiên cố.[42]. Ngày 25 tháng 9, Hồng quân Xô Viết giải phóng Smolensk. Cùng ngày, Tập đoàn quân 10 được tăng cường Lữ đoàn xe tăng 23 đã giải phóng Roslavl, cứ điểm phòng ngự mạnh thứ hai của Tập đoàn quân 9 (Đức) tại tỉnh Smolensk. Du kích tỉnh Smolensk đã góp công lớn trong việc phá hoại hậu cứ của các quân đoàn Đức, phát hiện nhiều hỏa điểm pháo binh, xe tăng chôn dưới đất, súng cối và súng máy của quân Đức. Họ dẫn bộ binh Liên Xô len lỏi qua các khu nhà đổ nát để bất ngờ tập kích, dập tắt các hỏa điểm của quân Đức.[11]

Ngày 29 tháng 9, Tập đoàn quân 39 (Phương diện quân Kalinin) đánh chiếm Rudnya, một trung tâm phòng ngự mạnh của Quân đoàn bộ binh 6 (Đức) và là cửa ngõ xa của cụm cứ điểm Vitebsk. Ngày 30 tháng 9, 8 tập đoàn quân của Phương diện quân Tây và 3 tập đoàn quân của Phương diện quân Kalinin đã tiến ra tuyến Koshkino (???) - Rudnya - Eliseevka - Lyady - Bayevo (???) - Gory - Drybin - Chavusy nhưng không thể tiếp tục tiến lên được. Sau gần 2 tháng chiến đấu liên tục, tiến về phía Tây từ 200 đến 220 km, quân số, vũ khí, phương tiện quân sự của các sư đoàn đã hao hụt nghiêm trọng nhưng chậm được bổ sung.[38] Quân đoàn xe tăng cận vệ 2 đã mất 40% số xe tăng, Lữ đoàn xe tăng độc lập 23 và Trung đoàn xe tăng độc lập 248 chỉ còn 15 xe tăng hoạt động được. Đạn dược và xăng dầu còn lại rất ít.[19] Các tuyến đường và các đầu mối đường sắt mới chiếm lại được hầu như trong tình trạng tê liệt, cần có thời gian để sửa chữa. Các quân đoàn bộ binh 6, 27, quân đoàn xe tăng 39 (Tập đoàn quân 4 - Đức) và các quân đoàn bộ binh 9, 12, 41 (Tập đoàn quân 9 - Đức) đã kịp thời lập một tuyến phòng thủ mới trên các tuyến sông Gobza, Dniepr và Pronya, che chở cho Vitebsk, Orsha và Mogilev. Sau ba ngày tiếp tục tấn công không có hiệu quả. Ngày 2 tháng 10, STAVKA ra lệnh cho các Phương diện quân Tây và Kalinin chuyển sang trạng thái phòng thủ tích cực, chấm dứt chiến dịch Smolensk.[40]